“Er is een enorme honger naar ideeën over wat mensen écht ervaren”

Pleidooi voor pluraliteit

Dat is ook wat meteen opvalt als je Tinneke hoort vertellen: ze vertelt heel levendig en is ontzettend gepassioneerd. Heel open deelt ze haar ervaringen, voorkeuren én blinde vlekken. Wat vooral bijblijft, is haar pleidooi voor pluraliteit. Meerstemmigheid is voor Tinneke een essentieel onderdeel van het leven. Filosoferen is voortdurend in gesprek zijn met jezelf en betekent ook dat je verschillende – soms tegenstrijdige – visies kunt incorporeren.

“Tegengesproken worden, uit het lood geslagen zijn, niet meer weten wat je moet doen: dit zijn geen negatieve ervaringen die je moet vermijden. Ze kunnen een signaal, en zelfs een geschenk zijn. Vooral als je door een uitwisseling van ideeën verder leert kijken.”

In die zin zet ze de filosofische traditie van Socrates, de wandelende filosoof, voort. Hij wandelde rond en stelde vragen aan de mensen die beweerden iets te weten. Na enkele rake vragen bleven zijn gesprekspartners het antwoord echter al te vaak schuldig. Ze liepen vast in hun redeneringen of wilden het gesprek abrupt beëindigen. Zo kregen ze de enige les die Socrates te bieden had: je weet vaak minder dan je zelf denkt.

Leef uw vragen

Tinneke vertelt hoe ze bij elke vraag die ze stelde, ervaarde dat haar eerste antwoord niet volstond als ze er een tijdje over nadacht. “Wat ik aanvankelijk meende te weten, bleek niet meer geldig. Op die momenten van vertwijfeling zocht ik advies bij een tekstfragment van een denker of schrijver. Dat tekstfragment bevatte een inzicht, een gedachte; iets wat me hielp om die vraag te beantwoorden. Vaak betrof het een boek of een artikel dat ik jaren voordien had gelezen. Al die tijd had de tekst me met rust gelaten – totdat hij opnieuw tot mij begon te spreken.”

En zo werpt ze ook een ander licht op literatuur en lezen. Wat je nu leest en misschien nog niet begrijpt, kan soms pas later in je leven betekenis krijgen en een antwoord bieden op een vraag die zich dan stelt. Literatuur heeft ook een meerwaarde ten opzichte van filosofie vanwege de diverse perspectieven die je via verschillende personages krijgt en de concrete ervaringen die aan bod komen die je zelf niet kunt beleven. Daarvoor citeert Tinneke graag enkele auteurs.

Vragen staat vrij

In het vragenrondje na de lezing zijn we benieuwd om van Tinneke te horen wat maakt dat ze affiniteit heeft met een bepaalde tekst. Is dat alleen de tekst zelf of ook de auteur die erachter zit? Om die actuele vraag te beantwoorden grijpt de filosofe terug naar het verleden. “Voor de retoriek, om iemand te overtuigen, heb je volgens Aristoteles ethos, logos en pathos nodig. Ethos is de geloofwaardigheid van de spreker. Logos is de redenering, de argumenten die aangereikt worden. Pathos is het gevoel, de emoties die opgeroepen worden en die bepalen of iets met jou resoneert of niet. Ethos speelt altijd mee. Ook bij mij, of ik bepaalde filosofen apprecieer of niet. Bijvoorbeeld de politieke houding van Heidegger helpt niet om het met hem eens te zijn. Spinoza, van wie ik grote fan ben, straalt een veel grotere eenheid uit tussen zijn denken en zijn handelen. Zou ik een tekst goed kunnen vinden die geschreven is door iemand die ik verafschuw? Ik denk dat het op het vlak van de literatuur makkelijker is om die twee uit elkaar te halen. Je kunt bijvoorbeeld personages opvoeren die afschuwelijke dingen doen, maar die wel belangrijk zijn voor het verhaal. Tot slot heeft het ook te maken met temperament. Hoe komt het dat iets je aanspreekt en iets anders niet? Dat is niet helemaal verklaarbaar.”

Geen zelfhulpboek

In haar lezing legt Tinneke duidelijk uit waarom haar boek geen zelfhulpboek is, ook al lijkt de titel dat misschien te suggereren. Die fascinatie met onszelf is natuurlijk iets erg actueels. En dus stellen we haar de vraag of er te veel zelf is in deze tijd? “Ja, dat denk ik wel. Een van de teksten in het boek is ‘Ben ik een narcist?’ Het antwoord is natuurlijk al gegeven als je met je foto op de cover staat (lacht), maar voor mij heeft dat ook te maken met de idee van de maakbaarheid van de mens, dat we moeten zijn wie we willen zijn. Filosofie leert ons dat er een groot verschil is tussen doen wat je kunt doen en die maakbaarheid. Bij die maakbaarheid hoort niet alleen narcisme, maar ook moeilijk kunnen omgaan met de dood. Alles wat een beperking is of een eindigheid heeft, is een moeilijk onderwerp in onze maatschappij. Dat raakt ook aan een andere tekst in het boek – ‘Hoe lui kan ik zijn?’ Ik ben van nature heel lui, maar ik durf dat nooit zijn, dus dat is heel frustrerend. Ik moet altijd bezig zijn. En je moet ook aan jezelf werken. De tijd is vandaag van wie je moet zijn: je moet sporten, gezond eten …”

Top 10 non-fictie

‘Ken jezelf’ verscheen in november en overschreed voor de kerstvakantie al de kaap van 10.000 verkochte exemplaren – goed voor een plaats in de non-fictie top 10 van Standaard Boekhandel. Tinneke houdt ook meer signeersessies dan bij haar eerdere titels en het boek raakt duidelijk een gevoelige snaar. “Er komen af en toe mensen met droevige verhalen. En ik probeer daar ook tijd voor te maken, want je voelt hoe weinig ruimte daar in onze maatschappij voor is. Op zich is het toch straf dat je naar een van mijn signeersessies moet komen om je verhaal te kunnen vertellen? Maar dat heeft natuurlijk ook iets moois, omdat je voelt dat mensen er iets aan hebben. Er is een enorme honger naar ideeën over wat mensen echt ervaren. En dat is ook het succes van het verhaal. Het grappige is dat dit voor mij een tussendoorboek was. Zo zie je maar dat je nooit op voorhand weet wat een succes zal zijn.”